Karbonmonoksit nedir? Her an maruz kaldığımız bu gaz, tam olarak ne zaman ve neden zehirlidir? Gelin bu molekülün detaylarına birlikte göz atalım!
(CO) gözle görülmeyen, renksiz ve kokusuz bir gazdır. 1 karbon, 1 oksijen atomundan oluşur. Yanma durumlarında ortaya çıkar. Özellikle doğalgaz, tüp gazı, gaz yağı, benzin, kömür ve odun gibi yakıtların yanması sonucu meydana gelir.
Eğer bulunduğunuz ortamda havanın yüzde 0,04’ü, yani milyonda 400’ü karbonmonoksit molekülü barındırıyorsa bu durum sizde baş ağrısı ve bulantı gibi etkilere neden olur.
Havada bulunan yüzde 0,04’lük bir karbonmonoksit oranı bile size kendisini hissettirmeyi başarır. Ancak ölmenize sebep olmaz. Eğer milyonda 800 karbonmonokside maruz kalırsanız (yüzde 0,08) muhtemelen 45 dakika içinde bilinç kaybı yaşarsınız. Ortamda bu oranın üzerinde karbonmonoksit bulunması sizi yüksek ihtimalle öldürecektir. Karbonmonoksit tehlike açısından hiç de azımsanacak bir gaz değildir.
Vücudumuzun normal işleyişi oksijen solumak ve karbondioksidi dışarı atmak üzerinedir. Oksijeni vücutta organlarımıza ve yaşamsal alanlarımıza ileten kan, içerisinde hemoglobin adında bir protein bulundurur.
Oksijen soluğumuzda hemoglobin proteinlerinde bulunan demirle oksijen zayıf bir bağ yapar. Oksijen, zayıf bağı sayesinde hemoglobindeki demirden kolayca ayrılır. Bu birleşim vücudumuzda dolaşarak bedenimizin oksijen ihtiyacını giderir. Daha somut anlatmak gerekirse oksijen, o noktada doğru durağa geldiğini anlar ve o durakta iner (hemoglobindeki demirden ayrılır).
Ama eğer ortamdaki CO yoğunluğu fazla ise ve biz karbonmonoksit solumaya devam ediyorsak, işte o zaman karbonmonoksit nedeniyle oksijen hemoglobindeki demirle çok daha güçlü bir bağ kurar. Bu nedenle zamanı geldiğinde hemoglobindeki demirden ayrılamaz.
Solunuma devam ettikçe hemoglobinler oksijen yerine iyice karbonmonoksit ile dolmaya devam eder. Bu da boğulmamıza neden olur. Çünkü dokular ve organlar artık gerektiği kadar oksijeni temin edememektedir.
Aşırı Karbonmonoksit Solunumu Sonrası Vücut Kendisini Korumaya Çalışır
Hipoksi olarak da bilinen oksijen yetmezliği durumunda vücudumuz olanları fark eder ve önlem almaya çalışır.
Vücut, oksijensiz kalan organ ve dokulara daha fazla oksijen göndermek için fibrinolisin salgılayarak kanın akışkanlığını artırır. Bu durum da, her ne kadar vücudumuz bizi korumak istese de aslında daha hızlı ölmemize neden olur. Çünkü daha akışkan bir hale gelen kanla birlikte daha fazla hemoglobin yayılır ve hemoglobindeki demire bağlanmış karbondioksidin de vücuttaki dağılımı yaygınlaşır.
İşte karbonmonoksit zehirlenmesi diye tanımlanan olay, oksijen taşıması için görevli kandaki hemoglobinin içinde bulunan demirlere karbonmonoksidin sıkı sıkıya, ayrılamayacak kadar bağlanması ve hemoglobinlerinin görevini yapamaması anlamına gelmektedir. Fazlaca maruz kalınan karbonmonoksit zehirlidir ve insanın boğularak ölmesine neden olur.
Bilim ve sanata dair daha pek çok içeriği Hypatia Bilim YouTube kanalından Nurcan Seven’in anlatımıyla izleyebilirsiniz.