Bize has bir gelenek değil belki ama kutlamalarda biliyorsunuz şampanya patlatılır genelde… İşte onun arkasında enteresan bir fizik var! Şampanya Fiziği !
Bir şampanya, mantarı gevşetildiğinde patlamaya hazırdır ve patlama hızı muazzam bir hıza ulaşır, hem de bu ölümcül bir hızdır. Neredeyse Saatte 50 km hız gibi yüksek bir hızla patlar şampanyalar. Tabi aslında çoğumuz bu patlamanın nedeninin basınç olduğunu biliyoruz da işte o nasıl oluyor?
Aylarca kendi halinde fermantasyon yapan şişe içinde bir basınç oluşuyor ve sonucunda patlama, kabarcıklar ve köpürme oluyor… Bu basıncın nedeni aslında mayadır. Zaten bunun maya olduğunu çoğumuz biliyoruz ama sonrası ilginç işte…
Mayalar ökaryotik mikroorganizmalardır. Mantar alemi altında incelenir. Bilinen 1500 tür maya vardır ki bu bilinen mantarların sadece %1’i eder. Yaptıkları fermantasyon sayesinde bira, hamur ve şarap elde edilir.
Mesela hamur mayasını örneklendirelim.
Temel olarak buğday unu ve su karıştırılarak laktik asit ve maya ile fermente edilmesi sonucu elde edilir.
Mayalar bütün tahıllarda bulunur. Soluduğumuz havada ve unda doğal olarak mevcuttur. Dolayısıyla doğal yollardan un-su karışımına bulaşma gerçekleşir ve hamur mayalanır.
Mesela yine, meyveler ağaçtan düştüklerinde, fermantasyona uğruyorlar. Bu süreç içerisinde bakteri ya da maya, meyvenin içine girip ziyafet çekmeye ve meyvenin karbonhidratlarını etanol gibi yeni kimyasallara çevirmeye başlıyor. Yani alkole. ?
Yani mayalar ne yapıyormuş?
Karbonhidratları, karbondioksit ve alkole çeviriyorlar. Buna kimyada fermantasyon deniliyor işte.
Mayaların besin kaynağı aslında bir nevi şeker. Şekeri onlar alıp besleniyorlar ve bize dışkıladıkları ya da gaz çıkardıkları karbondioksit oluşuyor.
Her maya atığı karbondioksiti her bir köpüklü şişede 10 gramdan fazlasını dönüştürür. Bu, kapalı şişenin sınırları içinde, bir araba lastiğinin içinde bulunan yaklaşık üç katı bir basınca eşittir. Şişenin mantarı gevşetilince de büyük bir basınçla kendini dışarı atar. İşte demin de söylediğimiz gibi neredeyse saatte 50 km hızla! Ama normal koşullarda karbondioksitin çoğu şampanyanın içinde çözünür. Bu yüzden mantarın hızı şarabın sıcaklığına bağlıdır. Çünkü karbondioksit daha yüksek sıcaklıklarda çok daha az çözünür, bu da şişenin içinde daha yüksek bir basınca ve dolayısıyla daha hızlı bir fırlatma hızına yol açar.
8 ila 10 santigrat derece mükemmel içme sıcaklığında mantarlar saatte yaklaşık 40 kilometre hızla dışarı çıkar. Şampanya patladıktan sonraki anlarda, bir başka dinamik fenomen oluşur, uçup giden sis parçaları belirir. Şişenin ağzındaki gazın basıncındaki ani beş kat düşüş, yaklaşık 80 santigrat derece sıcaklık düşüşüne neden olur.
Bir an için eksi-70’in altına düştüğü için, gazdaki su ve alkol kalıntıları, hızla buharlaşır ve sönük bir dumana dönüşür. Daha sonra şampanyada çözünen karbondioksit çıkmaya başladığında köpüklenme başlar. Şişenin içindeki toplam 6 litre gazın serbest kalması ve tamamı ile dışarı çıkması kendi başına yaklaşık 10 saat gibi bir süre sürer.
Eğer şampanyayı hızlıca dökerseniz yine köpürecektir. Ondan dolayı şampanya bardakları dikkat edersiniz ki uzundur tıpkı bir boru gibidir. Hem yumuşakça dökülmesi gerekiyor hem de boru tipi bir kadehe konuyor ki karbondioksit hemen salınmasın.
Geniş bir bardak tercih edilmemesinin nedeni işte şampanyanın hızlı karıştıracak ve hemen çok fazla karbondioksit salacak olmasıdır.
Yaaa işte şampanya diye geçtiğimiz şeyin altında nasıl bir bilim var değil mi?
Enteresan!
Şampanya Fiziği Videomuz Aşağıda!
